Άμφια, καλύμματα και σκεύη της Θείας Λατρείας Δ’

(ο ναός)

β) O κυρίως ναός. Το μεγαλύτερο μέρος του ναού βρίσκεται στο κέντρο του ναού, ανάμεσα στο νάρθηκα και το Ιερό Βήμα.

Συνήθως διακοσμείται με αγιογραφίες στους τοίχους, τις αψίδες, την οροφή και τον τρούλο, όταν υπάρχει. (Θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι, επεκράτησε, κάθε μέρος του ναού να αγιογραφείται με ειδικές παραστάσεις.

 Γι’ αυτό συναντούμε θέματα από την αποκάλυψη και την Παλαιά Διαθήκη στην αγιογράφηση του νάρθηκα. Από το αγιολόγιο είναι τα θέματα της εικονογράφησης του κυρίως ναού, με την μορφή του Παντοκράτορα να κυριαρχεί στον τρούλο, και σε όλο το ναό. Και, τέλος, στην λατρεία αναφέρονται οι αγιογραφίες του ιερού βήματος, με την Πλατυτέρα να δεσπόζει στο πάνω ημιθόλιο του ιερού.

Στον κυρίως ναό κρέμονται οι πολυέλαιοι και υπάρχουν τα λεγόμενα στασίδια (σταθερά καθίσματα τα οποία είναι στον τοίχο). Στον υπόλοιπο κυρίως ναό υπάρχουν συνήθως καθίσματα.

Ο κυρίως ναός είναι ο χώρος όπου συγκεντρώνονται οι πιστοί και συμμετέχουν σε όλα τα μυστήρια και τις ακολουθίες που τελούνται στο ναό.

Στο ανατολικό άκρο του κυρίως ναού υπάρχουν τα δυο αναλόγια (δεξιά και αριστερά) όπου βρίσκονται οι ψάλτες. Πριν τα αναλόγια, πιο κεντρικά και δεξιά, υπάρχει ο Δεσποτικός Θρόνος ή Δεσποτικό. Στο Θρόνο πάντα υπάρχει η εικόνα του Χριστού την οποία ο επίσκοπος πάντα προσκυνεί, όταν ανέρχεται εις αυτόν. Σημαντικό είναι να γνωρίζουμε κάποια βασικά σχετικά με τον Θρόνο. Ο Θρόνος όπως τον βλέπουμε σήμερα ήταν ο θρόνος του Αυτοκράτορα ενώ ο θρόνος του επισκόπου, κανονικά, βρίσκεται στο ανατολικότερο μέρος του ναού, εντός του Ιερού Βήματος όπου το λεγόμενο Σύνθρονο. Αργότερα, ο επισκοπικός θρόνος μεταφέρθηκε στον κυρίως ναό, στο αριστερό μέρος, απέναντι από τον αυτοκρατορικό θρόνο και, μετά την άλωση της Πόλεως, στον αυτοκρατορικό θρόνο ανέβαινε ο Πατριάρχης για να εμψυχώνει με την παρουσία του τους πιστούς. Έτσι σιγά σιγά καταργήθηκε ο αριστερός θρόνος του επισκόπου και παρέμεινε ο Δεσποτικός δεξιός θρόνος όπως τον βλέπουμε σήμερα.

Στον κυρίως ναό υπάρχει ακόμα ό Άμβωνας. Πρόκειται για ξύλινο κατασκεύασμα υπερυψωμένο, απέναντι από τον Θρόνο, απ’ όπου αναγιγνώσκεται το Ευαγγέλιο και γίνονται τα κηρύγματα. Παλαιότερα, από τον Άμβωνα, γινόταν επίσημα η αναγγελία της ακριβούς ημερομηνίας του Πάσχα κατά την μεγάλη εορτή των Θεοφανίων. Ο Άμβωνας παλαιότερα βρισκόταν στο μέσον του ναού και συμβολίζει κατά ορισμένους, τον αποκυλισθέντα λίθο του μνήματος και γι’ αυτό, από τον άμβωνα, κάθε Κυριακή, ο ιερέας διάβαζε το Ευαγγέλιο του Όρθρου το οποίο, ως γνωστόν, πάντα αναφέρεται στην Ανάσταση του Κυρίου.

Στο ανατολικότερο μέρος του κυρίως ναού βρίσκεται ο Σολέας. Μικρός χώρος με υπερυψωμένο δάπεδο και συνήθως είναι ο χώρος που υπάρχει από τον Θρόνο και τον Άμβωνα μέχρι την αρχή του Ιερού Βήματος. Συνήθως χωρίζεται με μικρό κάγκελο μεταλλικό ή ξυλόγλυπτο με διάφορα θρησκευτικά σύμβολα και παραστάσεις. Στους περισσότερους σημερινούς ναούς ο σολέας δεν είναι υπερυψωμένος, αλλά βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με τον κυρίως ναό και δεν υπάρχει κανένας διαχωρισμός. Στο Σολέα τελούνται οι βαπτίσεις, οι γάμοι, οι δοξολογίες, τα μνημόσυνα και οι κηδείες. Επίσης, οι διάκονοι από τον σολέα αναγιγνώσκουν τα Ειρηνικά, και στον ίδιο χώρο κοινωνούν οι πιστοί στο τέλος της Θείας Λειτουργίας και διανέμεται το Αντίδωρο.

Δεξιά και αριστερά στο ανατολικότερο μέρος του κυρίως ναού, πριν από το τέμπλο, βρίσκονται τα αναλόγια. Πρόκειται για ξύλινα υπερυψωμένα βήματα, ειδικά διαμορφωμένα για να τοποθετούνται τα βιβλία των ψαλτών και να υπάρχει χώρος για τα μέλη της χορωδίας.

γ) το Ιερό Βήμα. Πρόκειται για ανατολικότερο αλλά και ιερότερο μέρος του ναού. Είναι πάντα υπερυψωμένο σε σχέση με τον υπόλοιπο ναό και χωρίζεται από τον κυρίως ναό με το Τέμπλο ή Εικονοστάσι. Το Άγιο Βήμα ονομάζεται και Ιερό. Είναι το αγιότερο και τιμιότερο μέρος του ναού και συμβολίζει τον Ουράνιο Θρόνο του Χριστού. Εντός του Ιερού υπάρχουν η Αγία Τράπεζα, η Ιερά Πρόθεση, το Σύνθρονο, ο Νιπτήρας, το χωνευτήριο και το Σκευοφυλάκιο. Στο ιερό Βήμα εισέρχονται μόνο οι ιερείς. Κακώς έχει επικρατήσει η αντίληψη ότι δεν εισέρχονται μόνο οι γυναίκες. Σύμφωνα με τον 69ο Κανόνα της Στ’ Οικουμενικής Συνόδου επιτρέπεται μόνο στους ιερείς να εισέρχονται και κατ’ εξαίρεση οι μοναχές, οι οποίες έχουν διακόνημα να υπηρετούν τον ναό. Κακώς λοιπόν έχει επικρατήσει σήμερα και είναι ευρέως διαδεδομένη η αντίληψη ότι στο ιερό επιτρέπεται να εισέρχονται όλοι εκτός από γυναίκες. Είναι λάθος μεγάλο. Το Ιερό είναι άβατο τόσο για άνδρες όσο και για γυναίκες.

Όπως αναφέρθηκε, το Ιερό Βήμα χωρίζεται από τον κυρίως ναό με το Τέμπλο. Πρόκειται για υπερυψωμένο κατασκεύασμα στο οποίο είναι τοποθετημένες οι εικόνες και κρέμονται οι κανδήλες. Έχει τρείς θύρες. Τη νότια και βόρεια διακονική θύρα, στα δυο άκρα του και στο κέντρο μεγαλύτερη και σημαντικότερη την Ωραία Πύλη. Οι διακονικές θύρες χρησιμοποιούνται από διακόνους και ιερείς, για να εισέρχονται και εξέρχονται όταν θυμιούν το ναό, στη μικρά και μεγάλη είσοδο και σε άλλες περιπτώσεις όταν δεν ιερουργούν. Η Ωραία Πύλη χρησιμοποιείται από τους λειτουργούς μόνο κατά την τέλεση ακολουθιών. Από την Ωραία πύλη αναγιγνώσκεται το Ευαγγέλιο, εισέρχονται τα Τίμια Δώρα κατά τη μεγάλη Είσοδο, ίσταται ο επίσκοπος ή ο ιερεύς και ευλογεί τους πιστούς και εξέρχεται το Ιερό Ποτήριο για να κοινωνήσουν οι πιστοί. Η Ωραία Πύλη κλείνει με τα Βημόθυρα και το Καταπέτασμα. Τα βημόθυρα είναι μικρή, χαμηλή, δίφυλλη πόρτα, η οποία διακοσμείται με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Το καταπέτασμα είναι συνήθως ύφασμα με κεντήματα. Στις διακονικές θύρες βρίσκονται πάντα οι εικόνες των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ.

Το τέμπλο είναι από ξύλο ή μάρμαρο, και κοσμείται με διάφορες θρησκευτικές παραστάσεις και ιερά σύμβολα.

(συνέχεια στο επόμενο)

Βιβλιογραφία

-- Ο Χριστιανικός Ναός. Κων. Καλλινίκου.

-- Λειτουργική. Μιχ. Παπαδόπουλου.

-- Λατρευτικό Εγχειρίδιο. Γ. Κουζιουμτζόγλου

-- Τύπος και Συμβολισμός. Ιερ. Γ. Μεντιδάκη.

-- Λειτουργική. Ι. Φουντούλη.

-- Λεξικό Λειτουργικών Όρων. Γ. Βεργωτη.

-- Μικρό Χρ. Λεξικό. Επ. Ευθυμίου Στυλιου.

  Επιστροφή στή Σελίδα ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΑ